- مقدمه
انسان كتاب پيچيده و دشوار هستی است! و فهم معارف، درک منزلتها و مقامات و فتوحات ملكوتی او، عمری به درازای هستی می‌خواهد. در اين ميان عالمان و بزرگان اهل توحيد و فرزانگان حقيقت جو در تمام عمر در راه شناخت اين حقيقت سير كرده‌اند. آنان كو به كو و شهر به شهر حلقه‌های درس و معرفت را زانوی ادب زده‌اند، تا بيابند آنچه را كه سرشت خلقت بر آن نهاده شده است.
دی شيخ با چراغ همی گشت گرد شهر
كز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست
گفتم كه يافت می نشود جسته‌ايم ما
گفت آنک يافت می نشود آنم آرزوست ]ديوان شمس تبريزی. [
آنان در راه فهم حقيقت هستی ـ كه همان انسان كامل است ـ محروميّت‌ها كشيده و محنت‌ها به جان خريده‌اند تا به حقيقت انسانيت، متخلّق شوند و حيات نورانی‌شان شرح كتاب انسانيت باشد و در حد سعه وجودی خويش الگويی از حقيقت انسان باشند. گروهی از اين «اقوام متعمّقون» ]کافی، ج 1، ص 91، باب النسبة؛ توحيد صدوق، ص 283، باب ادنی ما يجزء من معرفة التوحيد. [آنچه را كه دريافته بودند و به تأمل ايّام در جان و خِردشان تحقيق يافته بود به نگارش درآوردند و چنين شد كه بشريت را بر خوان بی‌بديل معارف ميهمان كردند.
آنچه امروز به عنوان گنجينه آثار گذشتگان در اختيار ماست، همان موهبت بزرگ است كه فهم عارفان و فيلسوفان و فقيهان و متكلمان و مفسّران و ديگر عالمان رشته‌های معارف اسلامی، به بشريّت هديّت كرده‌اند و نبايد فراموش كرد و به خطا رفت كه آنچه در اين تراث بی‌مانند، فراهم آمده شرحی است گسترده از معارف وحيانی كه در كتاب الهی وسنّت مصطفوی و اهل‌بيت عصمت و طهارت عليهماالسلام تجلّی يافته است.
اكنون كه جامعه ما روزیخوار دوران امنيّت و آرامش حكومت دينی است و ما به تماشاگه تمدّنی كه بر خشت پاره‌های تمدّن قرن‌های پی در پی دوران اسلامی نشسته‌ايم، اميد است بتوانيم با شفقت و دلسوزی و دلسپردگی و خردورزی به اين پيشينه باعظمت بنگريم و برای احيای همه آنها همّت گماريم و آنچه را كه در قفسه‌های كتابخانه‌ها اميد رخ‌نمايی و تجلّی در نهادشان حک شده است، اجازت و توفيق رونمايی و هنرنمايی دهيم؛ چنين باد.
بر اساس همين باور است كه هر چه از عمر با بركت ميراث حوزه علميه اصفهان می‌گذرد، ضرورت احياء آثار برجای مانده از انديشه‌وران سترگ مكتب اصفهان، بيشتر احساس می‌شود و عزم و اراده دفتر احياء تراث مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان، بر تحقيق و تصحيح آثار بزرگان حوزه‌های علمی و فرهنگی اين ديار فزونی می‌گيرد. چرا كه برخی از شخصيتها با همه بزرگی و عظمتشان و دارا بودن آثاری گرانسنگ كمتر نامی از آنها مطرح است و آثارشان همچنان در غربت مانده است. از جمله آنها فقيه عظيم‌القدر سيد بهاءالدين محمد مختاری نائينی كه كتابشناسی آثارش در اين دفتر معرفی شده است.
و فراوانند شخصيتهايی كه هيچ اثری از آن بزرگواران تحقيق نشده و يا شماری اندک از مجموعه گرانبهای ميراث علمی آنان به خدمت عالمان دين و جامعه علمی عرضه شده است.
اميدواريم در آينده بتوانيم به دفترهای شخصيت محور يا موضوع محور در زمره ميراث حوزه اصفهان بپردازيم.
در اين مجال به معرفی رساله‌های اين دفتر می‌پردازيم:
1ـ اربعين حديث
اربعين محمد نصير بن محمد صادق اصفهانی يكی از متون ارزنده حديثی شيعه است. اين اثر از جهت قدمتی كه دارد و از آثار قرن يازدهم است و نيز از آثار همزمان بحارالانوار علّامه مجلسی ـ قدس سره ـ به حساب می‌آيد، جزء آثار بديع حديثی است. گذشته از آن كه شارح، اثر را در زمان پختگی و كمال خود به نگارش درآورده است و اين نكته بر ارزش آن می‌افزايد. از مؤلف اطلاعات فراوانی نداريم و اثری نيز از او تاكنون به چاپ نرسيده است. اين اثر را ـ كه به عنايت دوست عزيز، جناب حجةالاسلام والمسلمين صدرايی خويی به دو نسخه جديد از آن دست يافتيم ـ با سه نسخه تصحيح و تحقيق كرده‌ايم.
يک نسخه از آن در آستان قدس رضوی است و همان نسخه است كه مرحوم شيخ آغابزرگ تهرانی در الذريعه گزارش كرده است و نسخه ديگر نسخه كتابخانه آية الله العظمی مرعشی ـ قدس سره ـ است كه بدست فرزند مؤلف تنقيح و مرتب سازی گرديده وبرخی دخل و تصرّفها واصلاحات در آن انجام پذيرفته است. و سومين نسخه در كتابخانه آستانه حضرت معصومه سلام الله عليها نگهداری می‌شود.
تحقيق و تصحيح اين اثر را گروه پژوهشی حضرت آمنه سلام الله عليها به انجام رسانده است.
2ـ بيست فصل در تقويم
اين رساله اثر خامه محمد نصير بن عبدالله اصفهانی است كه در آن به چگونگی و توضيح مطالب و اصطلاحات تقويم‌های آن عصر پرداخته است مؤلف اين اثر را در تاريخ 1182 ق نگاشته است. از آنجا كه اين اثر پيرامون علم نجوم و به زبان فارسی است حوزه بهره‌مندی از آن در ميان محققان علوم اسلامی و به خصوص دانشگاه‌ها بيشتر است. بيست فصل براساس سه نسخه، توسط دوست عزيز وبرادر فاضل آقای محمد همايونی تحقيق و پژوهش آن به انجام رسيده است.
3ـ تعليقات بر كتاب تهذيب الاحكام
اين اثر يكی از رساله‌های كوتاه ملا اسماعيل خواجويی ـ قدس سره ـ و در واقع تعليقات پراكنده‌ای بر نسخه‌ای از تهذيب‌الاحكام از بحث طلاق تا ديات شيخ طوسی عليه الرحمه است كه در دفتر حاضر به چاپ می‌رسد. تحقيق رساله به عهده حجةالاسلام سيد مهدی رجايی بوده است. اين رساله بر اساس نسخه شماره 1333 از تهذيب‌الاحكام محفوظ در كتابخانه مسجد جامع گوهرشاد مشهد تحقيق شده است.
از آنجا كه آثار گرانقدر ملا اسماعيل خواجويى؛ از قدر و قيمت فراوانی برخوردار است و ارائه بهتر اين رساله در حال حاضر امكان‌پذير نبود؛ دريغمان آمد اين رساله كوتاه را در مجموعه ميراث به چاپ نرسانيم.
4ـ كتابشناسی آثار مختاری نائينی قدس سره
كتابشناسی بهاءالدين محمّد حسينی نائينى، مشهور به مختاری نائينی و ملا مختار از جمله آثار پيرامونی تصحيح و احياء تراث می‌باشد. چرا كه شناسايی نسخ و آثار مؤلفان و فرزانگان مكتب اصفهان از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذير حوزه تصحيح واحياء تراث است.
آثار جناب مختاری نائينی كه خود از زعما و بزرگان و افاضل عصر خويش در مكتب اصفهان است دريغ‌مندانه مورد بی مهری قرار گرفته و بخش اعظم آثار ايشان تحقيق نگرديده است. وی در نگارش و تحقيق، با دقتی تمام و احاطهای مناسب بر آثار علمی، دست به قلم برده و آثارش را اغلب حاشيه زده و تصحيح كرده است و اين خصيصه نيكو بر قدر و قيمت آثار او افزوده است.
از آنجا كه تنوّع آثار وی و زيبايی و ظرافت آن بر اهل تحقيق پوشيده نيست ضرورت تحقيق و تصحيح مجموعه آثار آن فقيه فخيم در بخش احياء تراث مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان احساس گرديد و برای تحقق اين مهم، ابتدا به كتابشناسی آثار آن بزرگمرد پرداختيم تا بتوانيم در مرحله بعد كتاب‌های شناسايی شده ايشان را تحقيق و تصحيح و منتشر نمائيم.
در اين اثر 53 كتاب معرفی و از آن 105 نسخه در كتابخانه‌های كشور شناسايی وارائه گرديده است. اميد است كه اين پژوهش، زمينه‌ای مناسب برای آمادهسازی ونشر آثار مختاری نائينی فراهم آورد.
از جمله آثاری كه هم اكنون از مختاری نائينی آماده گرديده و به خواست خدا در ميراث حوزه اصفهان به چاپ خواهد رسيد رساله «الانوار اللامعه لزوار الجامعه» است كه شرح زيارت جامعه كبيره می‌باشد و با دريغ ناتمام مانده است.
5ـ يک ماه در اصفهان
اين كتاب گزارش سفر علّامه حاج شيخ عبدالحسين امينی قدس سره، صاحب اثر گرانسنگ الغدير، است كه در سال 1376 قمری به اصفهان داشته‌اند و در همان سال در اصفهان عرضه شده است. بنده در يكی از كتابخانه‌های قديمی اصفهان كه آثارش به حراج گذاشته شده بود آن را ديده و خريداری كردم و با مطالعه آن احساس كردم در زمينه تاريخ اصفهان نكته‌های ارزنده‌ای دارد كه نبايد از نظر دور داشت. پس از آن درباره آماده سازی و چاپ مناسب آن مشورتی با سرور مكرم حضرت حجةالاسلام والمسلمين رسول جعفريان رياست محترم كتابخانه مجلس كرده و نظر ايشان را نيز بر اين كار مساعد ديدم و به نظر رسيد گزيدهای از آن را در «ميراث حوزه علميه اصفهان» بياوريم. در پی اين تصميم تايپ و آمادهسازی آن آغاز و زحمت تحقيق و گزينش آن به عهده دوست عزيز و فاضل، جناب حجةالاسلام محمد بيدقی نهاده شد و بحمدالله به خوبی به انجام رساندند. گزارش حاضر، نمايی از ساختارهای مذهبی اصفهان 70 سال پيش و بيوت مطرح در آن و نيز مساجد مهم و فعّال آن زمان را معرفی می‌كند و از نظر تاريخی غنی به نظر می‌رسد.
تقدير و تشكر
در اينجا از حمايت‌های بی شائبه زعيم حوزه علميه اصفهان حضرت آيت‌الله العظمی مظاهری حفظه الله و مساعدت‌های دفتر معظم له تقدير و تشكر نموده، بقاء عمر ودوام بركات آن وجود شريف را از درگاه احديت خواستاريم كه به واقع مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان و مجموعه ميراث حوزه اصفهان از بركات وجودی ايشان است.
دفتر احياء تراث مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان دست همه سروران تراث پژوه در عرصه احياء آثار دانشمندان و فرزانگان مكتب اصفهان را به گرمی می‌فشارد و از همه آن عزيزان دعوت به همكاری می‌نمايد.
از محققين گرامی اين دفتر به پاس همّت و تلاش در راه احيای ميراث گرانقدر عالمان شيعی و ارائه بخشی از نمونه‌های فرهنگ و تمدّن فخيم اسلامی سپاسگزاريم، در پايان از مدير عامل محترم مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان جناب حجةالاسلام والمسلمين حاج سيّد احمد سجادی كه پشتيبانی ايشان نقش مؤثری در ادامه اين فعاليت‌ها داشته تشكر كرده، و از همه دوستان و همكاران بخش احياء تراث مركز تحقيقات رايانه‌ای كه در آمادهسازی دفتر هفتم تلاش كردند به خصوص از حجج اسلام سيد محمود نريمانى، محمد بيدقی، مصطفی صادقی و سيد مصطفی موسوی‌بخش كه در مراحل انجام كار، زحمت امور به دوششان بود؛ تقدير و سپاسگزاری می‌كنيم. همچنين از سركار خانم صدری و خانم پوری كه حروف‌نگاری دفتر را به عهده داشتند كمال تشكر را داريم.
از خدای سبحان كه به اذن او اين خاک برجا و اين كار برپاست اميد توفيق برای ادامه راه را داريم تا در اين عرصه بتوانيم آثاری از سر خلوص و طهارت، انديشه و درايت و ماندگار و تأثيرگذار برجای گذاريم.
آمين ـ والحمد لله رب العالمين
دفتر احياء تراث
مركز تحقيقات رايانه‌ای حوزه علميه اصفهان
محمّد جواد نورمحمّدی
