مقدمه

• مقدمه

بسم الله الرحمن الرحیم

سرنوشت تراث اسلامی و نسخه‌های خطی عالمان و اندیشمندان شیعه حكایت تأسف‌باری است كه گفتن از آن «یك دهان خواهد به پهنای فلك» و یا مصداق این سخن است كه: «اگر گویم زبان سوزد و اگر پنهان كنم ترسم كه مغز استخوان سوزد». چه می‌توان گفت كه حكایت سستی‌ها و كوتاهی‌های ما ـ و بیشتر ناهماهنگی‌ها و سلیقه دوستی‌ها ـ در عرصه‌ی پاسداری از میراث بی‌بدیل اسلامی ناگفتنی است!

به قول آن فرهیخته فقیه كه فرمود: كتاب‌هایی كه صد سال پیش در زمان ناصرالدین شاه چاپ شده در دست نیست در حالی كه حفظ كتب شیعه از مقاصد مهمه است؛ هر چند ما حفظ نمی‌كنیم. خدا می‌داند چه كتاب‌هایی را از دست ما ارزان گرفتند و به خارج بردند. ما قدردان علم و عالم نیستیم. در فرانسه نام بعضی از خیابانها را به نام خواجه نصیرالدین و شیخ طوسی و شیخ صدوق گذاشته‌اند، ولی در ایران اسلامی به نام‌های…؟ ]600 نكته در محضر بهجت، محمد حسین رخشاد، ص 206.[

یا در جایی دیگر می‌فرماید: چه كتاب‌هایی نفیس و گرانقدر كه علمای ما نوشته‌اند و از بین رفته و در دسترس ما نیست. بزرگترین شخصیت مذهبی ما شیعیان، مرحوم شیخ مفید و شیخ صدوق هستند كه هر كدام دویست تا سیصد كتاب و رساله تألیف نموده‌اند ولی شاید نیمی از كتاب‌های آن‌ها به چاپ نرسیده است. ای كاش هیأتی برای شناسایی، جست و جو، پیدا كردن، چاپ یا عكسبرداری از كتب شیعه تشكیل می‌شد وكتاب‌های خطّی علما را كه در دسترس نیست به طبع می‌رساند زیرا اسلام ناب وخالص در كتب تشیع است، «فیها كتبٌ قیمةٌ ]سوره مباركه بینه، آیه 3.[» ]600 نكته در محضر بهجت، ص 121.[

ناهماهنگی‌ها و نامرادی‌ها و اربابٌ متفرقّونی كه احدی نگفت خیر است در این عرصه، مصیبت‌آفرین و ذلت‌آور است. غریبه‌ها و غربی‌ها هم خوب فهمیدند و هم زود! میراث ما را به تاراج بردند و هزینه كردند و گوهرهای آن را استخراج كردند و به قول اندیشمند بزرگ محمدرضا حكیمی كاخ تمدن و سیطره و حاكمیت خود را بر پایه‌های میراث علمی و فرهنگی ما گذاشتند.

امّا ما چه كردیم جز بی‌مهری؟ و آیا تا كی این تلخ‌آب در این بستر می‌دود؟ خدا داند…!

اهل تحقیق و اصحاب نگارش بر این عقیدت باورمندند كه پژوهش‌گران یك جامعه قبل از اینكه درباره نو یا دیرین بودن سخنان خود حرفی بزنند باید ابتدا تمام تراث علمی خود را احیا كنند و سپس كاخ رفیع اندیشه خود را بر بنای استوار میراث گذشته خویش بنهند. این چنین می‌توان گفت كه محققان وادی علم در عمر خویش ودر سرمایه‌های انسانی و غیر انسانی‌شان صرفه‌جویی كرده‌اند. در این صورت و با نگاه به ثروت علمی گذشته یك ملت است كه اشخاص می‌توانند سخن بگویند و آنكه می‌گوید: «لن یتفوّه بهذا أحدٌ قبلی» و یا «لایقولون رجال العلم هذه اللطیفة قبل هذا الزمان» با این نظاره‌گری گزافه‌گویی نكرده است. و الّا غیر از این و با غفلت از ثروت علمی گذشتگان علم و معرفت یك جامعه، چنین سخنی غیر از جفا و گزافه‌گوییی درشت چیزی نیست.

صرف نظر از اینكه كارهای احیا شده امروز تماماً بر اسلوب‌های شایسته و بایسته تحقیق و پژوهش استوار نشده است و بر بعضی از آن تصحیح و تحقیق‌ها نام «احیاء تراث» صدق نمی‌كند و برخی دیگر نیز به یقین بهتر قابل عرضه خواهد بود؛ بسیاری از آثار فرهیختگان و اندیشه‌وران شیعه هنوز نیز اِحیا نشده است. از شخصیت‌های گمنام و پرتوان علمی و هر كدام چند اثر فخیم كه بگذریم آثار بسیاری از فحول وبزرگان شیعه همچنان دست نخورده است.

به عنوان نمونه هنوز بسیاری از آثار علامه مجلسی (1037 ـ 1110 ق) تصحیح نشده است. چرا كه از تعداد 169 كتاب و رساله معرفی شده از ایشان در زندگی‌نامه علامه مجلسی بیش از 109 اثر چاپ نشده از ایشان باقی است ]زندگی‌نامه علامه مجلسی، سید مصلح‌الدین مهدوی با حواشی علامه سید محمدعلی روضاتی، همایش بزرگداشت علامه مجلسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378، تهران.ج 2، ص 128 ـ 217.[. این آمار بیانگر آن است كه حدود 64% این آثار همچنان چاپ نشده باقی مانده است.

در فهرست خودنوشت فیض كاشانی (1006 ـ 1091 ق) كه پژوهیده جناب محسن ناجی است به لحاظ عنوانی 54% از آثار فیض به زیور چاپ ـ و البته بدون در نظر گرفتن ملاحظه كیفیت تحقیق و تصحیح كه آن خود جای حرف و حدیث دیگری است ـ آراسته نشده است.

در این كتاب 113 عنوان تألیف از فیض كاشانی معرفی و نسخه‌پژوهی شده است كه از این تعداد 61 عنوان چاپ نشده است. ]این اثر در سال 1377 از سوی آستان قدس رضوی چاپ شده است. البته پس از آن آثاردیگری از فیض به زیر طبع آراسته گردیده است.[ البته نباید فراموش كرد كه ترجمه‌ها، حاشیه‌ها، تلخیص‌ها، ردیه‌ها و تعلیقاتی نیز دانشمندان شیعه بر آثار فیض نوشته‌اند كه آنان نیز اغلب چاپ نشده است.

آیا مجلسی اوّل (1003 ـ 1070 ق) چه تعداد آثار چاپ نشده دارد؟ براساس اطلاع بنده از چهل و نه اثر شناسایی شده از ایشان سی و سه اثر هنوز چاپ نشده است ]زندگی‌نامه علامه مجلسی، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج 2، ص 375 ـ 392.[.

در كتاب «تقویم الایمان» اثر حكیم الهی و معلم ثالث میرداماد (… ـ 1040 ق) با اندكی اختلاف در برخی تألیفات، بیش از 70 اثر معرفی شده است كه از این تعداد  38 اثر چاپ شده و بقیه كه 45% كل آثار است همچنان بدون تحقیق مانده است. البته این مقدار با احتساب آثار چاپ سنگی است و علاوه بر این نامه‌ها و اجازات چاپ نشده نیز ـ كه شمار آن به شانزده عدد می‌رسد ـ در زمره این آمار قرار نگرفته است. ]بنگرید به تقویم الایمان، میرداماد تحقیق علی اوجبی، ص 94 ـ 121؛ نبراس‌الضیاءوتسواء السَّواء، میرداماد، تحقیق حامد ناجی اصفهانی، ص 87 ـ 92 مقدمه؛ حكیم استرآباد، دكتر سید علی موسوی مدرس بهبهانی، صص 107 ـ 175.[

 از جناب فاضل سراب (… ـ 1124 ق) به نوشته كتاب: «مجموعه مقالات همایش فاضل سراب و اصفهان عصر وی» و غیر آن به دست می‌آید از میان حدود 42 اثر علمی ـ اعم از كتاب و اجازات ـ ایشان تعداد 7 كتاب و رساله چاپ یا آماده چاپ شده است؛ یعنی 83% آثار ایشان همچنان تصحیح و تحقیق نشده مانده است.

آثار ملا اسماعیل خواجویی (… ـ 1173 ق) به سپاس حق‌تعالی اكثر چاپ شده است ـ هر چند شایسته تحقیق قویم و پرمایه‌تر است ـ و اندك آثاری از ایشان تحقیق نشده مانده است.

از 154 اثر ملا حبیب‌الله كاشانی (… ـ 1340 ق) كه در مقاله كتابشناسی آثار ملاحبیب‌الله كاشانی معرفی شده است وبه خواست خدا در همین دفتر ارائه می‌شود، حدود 42 اثر به صورت چاپی ارائه شده و اغلب آنها نیز چاپ سنگی است و در حدود 116 اثر همچنان چاپ نشده باقی مانده است. از آیت‌الله حاج محمد ابراهیم كلباسی (…ـ 1261 ق) 24 رساله و مقاله و اجازه معرفی شده است و از این تعداد 20 اثر همچنان چاپ نشده باقی مانده است. ]كتابشناسی حاج محمد ابراهیم كلباسی، سید محمد حسین حكیم.[

از حكیم میرفندرسكی (970 ـ 1050 قمری) 22 اثر و اجازه معرفی شده و از آثار این حكیم بزرگ 9 اثر چاپ و بقیه همچنان خطی باقی مانده است. ]راه‌نمای پژوهش درباره میرفندرسكی، محمدرضا زادهوش.[

فقیه بزرگوار آیت‌الله حاج آقا منیرالدین بروجردی (1269 ـ 1342 ق) دارای بیش از 20 اثر فقهی، اصولی و رجالی است در حالی كه از این مجموعه تاكنون 4 اثر به چاپ رسیده است.

تراجم‌نگاران به فقیه و عالم متضلّع محمد بن حسن اصفهانی مشهور به فاضل هندی (1062 ـ 1137 ق) 80 اثر نسبت داده‌اند ]رجال اصفهان، دكتر سید محمد باقر كتابی، جلد اوّل، ص 69 ـ 70؛ فوائد رضویه، محدثقمی، به كوشش عقیقی بخشایشی، ص 615 ـ 616 و غیر آن.[  كه معدودی از آنها از جمله كشف‌اللثام، اجالة الفكر، الّلالی العبقریه، بینش غرض آفرینش، حكمت خاقانیه و الكوكب الدرّی به چاپ رسیده و در حدود 90% آثار آن جناب همچنان در زاویه كتابخانه‌ها به صورت خطّی باقی مانده است.

البته از آثار چاپ نشده دانشمندان شیعه این سرزمین هم برخی آثار نسخه‌ای از آن موجود نیست یا اگر هست دست یافتنی نیست یا به سختی به دست می‌آید كه آن نیز واگویه دردی دیگر است.

آثار خاندان‌های علمی و به خصوص بزرگان خاندان‌ها همتی جمعی را می‌طلبد ومی‌تواند به صورت یك پروژه عظیم علمی مطرح شود. مثلاً آثار خاندان آل تركه و به خصوص شخصیت بزرگوار و مشهور این خاندان صائن‌الدین علی تركه اصفهانی (…835 ق) با 15 اثر فخیم و گرانسنگ از قبیل: اسرار الصلوة، تمهید القواعد، شرح فصوص قیصری، شرح تائیه ابن فارض و… كه هنوز نیز بخش زیادی از آن چاپ نشده مانده است.

ذكر این نكته حائز اهمیت است كه بررسی خانواده‌های علمی و چگونگی شكل‌گیری آنها از منظر علمی و جامعه‌شناسی ثمراتی نغز به همراه داردو نمایانگر جلوه‌ای از شكوه و عظمت تمدن اسلامی را در خود دارد و تصحیح و پژوهش علمی آثار خاندانی این ثمرات علمی و جامعه شناختی را نیز به همراه خواهد داشت.

اگر چه سخن درباره این آمار و ارقام به درازا می‌كشد ولی امید است پرگویی وگزافه‌گویی نشود و این درد غفلت در تراث پژوهی به خواست صاحب (ن والقلم و ما یسطرون) ]سوره مباركه قلم، آیه 1.[ درست واگویه شود و بیتوجهی ما به این ثروت علمی تبیین شود. شاید این درداندیشی زمینه‌های جدیدی را برای شروع‌ها و فتوحاتی در عرصه تراث فراهم آورد.

باز بنگرید به آثار شیخ محسن عاصی اصفهانی رشتی (1224 ـ 1290 ق) كه دارای آثار فراوان است و خود در «دافع البلیة» جایی می‌گوید كه تا آن تاریخ 710 كتاب به نظم و نثر دارد. ]میراث حوزه اصفهان، ج 3، ص 235.[ وی در آن زمان شصت و شش ساله بوده است. از آثار او تاكنون چیزی ـ جز رساله «مرآة‌ا‌لعاشقین» كه در میراث دفتر سوم عرضه شده ـ چاپ نشده است و ما درباره افق علمی و ساحت فكری و فرهنگی وی به دلیل چاپ نشدن آثارش قضاوتی درست وكامل نمی‌توانیم داشته باشیم. در مقدمه مرآة العاشقین 54 اثر از آثار او معرفی اجمالی شده است. همچنین از فقیه بزرگ میرزا محمد شهدادی مصاحبی نائینی (… ـ1278 ق) 11 تألیف سراغ داریم كه تنها دو رساله از آن تاكنون به چاپ رسیده است.

سید بزرگوار شفتی (1180 یا 1175 ـ 1260 ق) با  33 اثر علمی ارزشمند، میر زین‌العابدین پدر صاحب روضات با 12 نگارش، میرزا عیسی بیگ با  16 كتاب ورساله، میر سید احمد علوی با  48 تألیف هر كدام آثاری گرانسنگ به رشته تألیف درآوردند و همچنان به صورت خطی باقی مانده است.

آنچه ذكر شد از باب نمونه بود. بنده برای نمایاندن قصورها و تقصیرها یكصد نفر از شخصیت‌های مهم اصفهان را انتخاب نمودم و درباره وضعیت آثارشان تحقیق كردم امّا در نگارش و نگرش باز از آوردن همه آن آمار و ارقام چشم پوشیدم امّا عده‌ای از آن عالمان را دریغ دارم كه ذكر نكنم.

عالمانی چون سید بهاءالدین محمد حسینی مشهور به مختاری نائینی (1080 ـ 1130 تا 1140 ق) ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، سید مصلح‌الدین مهدوی، ج 2، ص 896.[ با  18 اثر، ملا علی نوری (… ـ 1246 ق) با  13 پژوهش ]همان، 501.[، مرحوم محقّق سبزواری (… ـ 1090 ق) با  10 تألیف ]رجال اصفهان، دكتر محمدباقر كتابی، ص 26؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 372.[، آقا سید محمد باقر درچه‌ای (1264 ـ 1342 ق) با حدود  10 اثر علمی كه از آن جمله است دوره فقه و اصول ایشان در شانزده مجلد ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، 370 ـ 371؛ ستاره‌ای از شرق، ص 630 ـ 638. درص 635 این كتاب آمده مهم‌ترین اثر او یك دوره 18 جلدی فقه و اصول است كه شامل مطالبی درباره فقه، اصول، كلام، درایه، رجال و دیگر باب‌های علمی است، هر یك از اینمجلدات معادل 600 تا 700 صفحه دست‌نویس با خط ریز است كه می‌توان حدس زدمجلدات چاپی آن به بیش از پنجاه جلد بالغ شود.[، ملا صالح مازندرانی (… ـ 1086 ق) ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 724.[ با  10 عنوان تألیف، ابن مسكویه (… ـ 421 ق) با گزارش تراجم‌نگاران از  28 اثر علمی وی ]همان، ص 132.[، سید عبدالحسیب عاملی (… ـ 1121 ق) با  10 نگارش ]همان، 245.[، صاحب عبّاد (… ـ 334 یا 335 ق) با 15 تألیف ]فوائد رضویه، محدث قمی، ص 110؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 275.[.

كتابشناسان  12 تألیف برای سید صدرالدین عاملی ]رجال اصفهان، محمد باقر كتابی، ص 121، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 285.[،  31 اثر برای مولی محمدباقر فشاركی (… ـ 1314 ق) ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 318.[ و  35 كتاب و رساله برای سید محمد رضوی خوانساری (1292 ـ 1374 ق) ]همان، ص 660 ـ 662.[  و  13 اثر و تعلیقات فراوان بر كتب رجالی برای شیخ الشریعه اصفهانی گزارش كرده‌اند. ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 706 ـ 707.[

از مرحوم میر محمد صالح خاتون‌آبادی (1058 ـ 1116 یا 1126 ق)  25 اثر از تراث علمی ]رجال اصفهان، محمد باقر كتابی، ص 55 ـ 56؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 726 ـ727.[ و از آقا سید ابوالقاسم دهكردی (1272 ـ 1353 ق)  24 تألیف و حاشیه و شرح بر آثار مفاخر شیعه ]منبرالوسیله، آیت‌الله دهكردی، ج 1، ص 32 ـ 33.[  و از سید محمدحسن مجتهد اصفهانی (1207 ـ  1263 ق) 30 كتاب و رساله ]دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص 487.[  معرفی كرده‌اند.

آقا محمد علی هزار جریبی (1188 ـ 1245 ق) با  22 اثر ]همان، ص 503 ـ 504.[  و ملا محمدتقی هروی اصفهانی (1217 ـ 1299 ق) با  39 رساله و كتاب ]همان، ص 406 ـ 408؛ رجال اصفهانی، محمد باقر كتابی، ص 136 ـ 137.[  در زمره این عالمان‌اند كه بسیاری از آثارشان تحقیق و عرضه نشده است.

این وضعیت آثار مؤلفان و عالمان سرشناس و مشهور است؛ حال و وضعیت آثار وتألیفات عالمان گمنامی كه از چشم تراث‌پژوهان دور مانده و یا یكی و دو اثر مهم ومشهور دارند به مراتب بدتر و ناگوارتر از این است.

امروز همراهی و هماهنگی علم و فرهیختگی در كنار تدبیر و درایت و هنر، و ذوق وسلیقه در همه عرصه‌های احیاء تراث از پژوهش گرفته تا چاپ و توزیع از ضرورت‌های انكارناپذیری است كه می‌تواند در توجه مردم ما جاذبه ایجاد كند وجامعه فرزانگان و جوانان با استعداد را به پیشینه باعظمت خودشان واقف كند. این توجه به میراث گرانسنگِ كهن شیعه است كه می‌تواند جوانان ما را با اعتماد به روح خودباوری، به بیگانه ستیزی و مرعوب نشدن در برابر زخارف فریبنده دنیای غرب سوق دهد.

یكی از بزرگان علم ]مجله حوزه، ش 22 مهر و آبان 1366، ص 26 و 27، قسمت دوم مصاحبه با استاد علامه حسن‌زاده آملی.[  نكته‌ای بس لطیف و حركت‌آفرین و تحول‌ساز فرمودند كه آن را چنین تقریر می‌كنم:

امروزه هیچكس در قرآن از جهت شماره سوره و آیات آن اختلافی ندارد؛ یعنی همه سوره چهلم، آیه بیست و دوم را سوره مؤمن آیه (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ كانَتْ تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیناتِ فَكَفَرُوا…) می‌دانند. اگر در موقعیت كنونی كه در فضای حاكمیت اسلامی زندگی می‌كنیم مجموعه‌ای وزین و معتبر یا گروهی از زعمای علمی كشور گرد هم جمع می‌شدند و گروههایی در رشته‌های مختلف علوم تشكیل می‌دادند و پس از آن در هر رشته تعدادی از بزرگان و فرزانگان آن عالم را دعوت می‌كردند و از آنها می‌خواستند بهترین كتابهای آن رشته را معرفی كنند و در صورتی كه مناسب تحقیق شده است آن را انتخاب كنند و در غیر این صورت بر اساس یك اسلوب واحد و شیوه‌نامه، سفارش تحقیق دهند، مجموعه‌ای از صدها جلد كتاب مختلف و متنوع در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی می‌شد كه با عنوان «گنجینه میراث علمی و فرهنگی شیعه» چاپ می‌شد.

علاوه بر این كار با هماهنگی‌های به عمل آمده، به همه ناشران كشور نیز بدون دریافت حق التألیف اجازه چاپ این آثار داده شود. اگر چنین اقدام بزرگی انجام شود، هزاران ساعت از عمر گرانبهای نخبگان جامعه صرفه‌جویی خواهد شد وهمه می‌توانند در پژوهشهای خود به این مجموعه عظیم علمی آدرس بدهند. این مجموعه در طول زمان نیز قابل گسترش است و می‌تواند یك تحوّل بزرگ فرهنگی ایجاد كند.

تحقق این پروژه عظیم فرهنگی و علمی مشروط به وحدت رویه و پشتیبانی همه نهادهای پژوهشی و متولیان فرهنگی می‌تواند نقش تأثیرگذار و سهم مهم شیعه و ذخایر تفسیری، عرفانی، اخلاقی، فقهی، فلسفی و… آن را در شاكله فرهنگ اسلامی بهتر و بیشتر به جهانیان معرفی كند.

باری موقعیت مهم اصفهان از نظر جغرافیایی و قرار گرفتن آن در نقطه میانی كشور از ابعاد گوناگون فرهنگی، اجتماعی و علمی یك موقعیت ممتاز و استثنایی است. از طرفی راههای ارتباطی اصفهان با نقاط مختلف كشور، مناسب و سهل‌الوصول است. یعنی اصفهان برای ارتباط برقرار كردن با نقاط مختلف كشور، از آذربایجان تا مشهد و از كردستان تا سیستان و بلوچستان و خوزستان و امثال آنها نقطه مركزی است. این توانمندی در كمتر استان شمالی، جنوبی یا شرقی و غربی كشور وجود دارد و بهتر از هر جایی می‌تواند با كل كشور ارتباط فرهنگی و علمی داشته باشد. بعلاوه ارتباط ونزدیكی این مركز با مركز بزرگ مذهبی ـ روحانی كشور ـ یعنی قم ـ و نیز تهران حائز اهمیت است.

فضاهای شهری مناسب و برای كار فرهنگی آماده است. شهری با پیشینه فرهنگی ومیراث‌دار زحمات عالمان بزرگ شیعه در چندین قرن گذشته و به خصوص در دوره حاكمیت سلسله صفویه در اصفهان میراثی بزرگ برای استفاده و رشد روزافزون است.

این استعدادهای خداوندی همه و همه مسئولیت‌آور و برای خداباوران، تلاش‌آفرین و غیرت‌زا است.

حال مائیم و این همه زمینه‌های بكر و دست نیالوده كارِ تراثی و پژوهش و با استعدادهای فراوان در بدنه ساختاری؛ آیا وقت آن نرسیده كه بر این ناسپاسی به درگاه پروردگار و كوتاهی‌ها و ناهماهنگی‌ها مُهر پایان بزنیم و تلاش خود را در این عرصه دوچندان كنیم؟! به امید آن روز.

* * * * *

 

درباره این دفتر

در این دفتر هفت رساله ارائه شده است كه در این جا به اختصار معرفی می‌شوند تفصیل مطالب و چند و چون پژوهش و تصحیح را در فهرست مطالب رساله‌ها ومقدمه‌های محققان رسائل جستجو كنید.

رساله اول: با عنوان دابة‌الارض از آثار علامه میر سید احمد علوی عاملی وپژوهشی قرآنی درباره آیه 82 از سوره نمل است كه در آن از دابة‌الارض سخن به میان آورده و محقق گرامی آن جناب آقای حامد ناجی اصفهانی در پژوهشی متین وگرانقدر در مقدمه به بررسی نظرات پیرامون دابة‌الارض پرداخته و سپس متن را تحقیق و تصحیح نموده است.

رساله دوم: رساله‌ای بلند با عنوان «شرح خطبة‌البیان» ـ از مصادر بحارالانوار ـ است كه آخوند مولی محمدتقی مجلسی اعلی الله مقامه دست به نگارش آن زده است وقبل از آنكه شروع به شرح خود خطبة‌البیان نماید، ناتمام مانده است. این تصحیح و تحقیق به همت محقق ارجمند جویا جهانبخش صورت انجام پذیرفته است. محقق اثر نسخه را براساس دو نسخه از این اثر تصحیح و تحقیق كرده است.

رساله سوم: متنی است مختصر كه به خامه قلم علامه میر سید احمد علوی عاملی شاگرد و داماد میرداماد فراهم آمده است. وی این رساله را در تقدم نماز زیارت بر زیارت در زیارت از راه دور نگاشته و به بررسی ابعاد این مسئله پرداخته است. این اثر براساس تنها نسخه موجود از آن كه به محبت جناب دكتر حامد ناجی اصفهانی به دستمان رسید. و آن نسخه از كتابخانه علامه بزرگوار سید محمدعلی روضاتی می‌باشد، تصحیح و تحقیق گردیده است.

رساله چهارم: هفت استفتاء فقهی است كه به همت محقق توانا و فرهیخته جناب حجةالاسلام علی صدرایی خویی تحقیق گردیده است. محقق گرامی اثر در مقدمه تحقیق تحلیلی محتوایی و موضوعی پیرامون آثار شیخ بهایی پرداخته و در نهایت با بحثی درباره مجموعه استفتاءات چاپ نشده شیخ بهایی به تحقیق این رساله كوتاه پرداخته است. ارزشمندی این استفتاءها گذشته از سؤالات آن شخصیت پرآوازه، ذوفنون و متضلّع شیخ‌بهایی است كه چاپ همه آثار و تألیف‌های او و حتی آثار وابسته به آثارش را اعم از ترجمه و شرح و حاشیه و تعلیق‌ها ضروری و ارزشی نموده است.

رساله پنجم: «مشارع الاحكام» اثر فقهی ارزشمندی از صاحب فصول مرحوم حاج شیخ محمدحسین اصفهانی حایری است.

محقق ارجمند جناب حجة‌الاسلام حاج شیخ مهدی باقری با دقت و امعان نظر به تحقیق و تصحیح و استخراج منابع و تنظیم مقدمه‌ای نیكو پرداخته است و اثر را به شایستگی احیا نموده است. این اثر از آن جهت كه اولین اثر فقهی تصحیح شده از این فقیه اصولی است نیز حائز اهمیت می‌باشد.

رساله ششم: كتابشناسی خودنوشت آثار ملا حبیب‌الله كاشانی است كه بر اساس نسخه مؤلف به همت جناب آقای مجید غلامی جلیسه فراهم آمده است. محقق محترم اثر در پاورقی‌های مفصل و سودمند نسخ موجود از آثار و نیز گزارشی از چاپهای سنگی وحروفی آن ارائه كرده است كه رساله را به اثری كامل پیرامون آثار ملا حبیب كاشانی درآورده است.

رساله هفتم: رساله‌ای كوتاه از خاندانی فخیم پیرامون حیات سراسر معنویت و فیض علامه فقیه و عارف سترگ حاج شیخ محمد حسین اصفهانی صاحب تفسیر شریف مجدالبیان است كه به مساعدت محقق گرامی جناب حجة‌الاسلام مجید هادی­زاده تحقیق گردیده است.

در پایان این مقال به چند تذكر لازم اشاره می‌كنم:

1 ـ نظرات محققان این اثر در مقدمه رساله‌ها و تصحیح‌ها الزاماً نظر مركز نیست و از آنجا كه نظر هر پژوهشگر محترم است در مواقعی كه میان نظر ما و محقق رساله اختلاف نظری وجود داشته، در صورت عدم توافق علمی، بر نظر محقق احترام گزارده و بدون اعمال نظر خود، به درج آن مبادرت ورزیده‌ایم.

2 ـ در ویرایش رساله‌ها ـ به جز خطبة‌البیان ـ سعی نموده‌ایم بر یك سبك و اسلوب پیش رویم تا هماهنگی و همخوانی ویرایش رساله‌ها حفظ شود.

3 ـ از محققان گرامی و پژوهشگران حوزه و دانشگاه برای پربار شدن این مجموعه دعوت به همكاری می‌كنیم و در صورتی كه رساله‌هایی از تراث اصفهان به نظرِ دقیق ودست مبارك محققی غبار غربت از چهره آن زدوده شده باشد، برای درج در این رساله‌نامه تراث اصفهان استقبال می‌كنیم.

4 ـ صمیمانه سپاسگذار می‌شویم كه اهل علم و ادب و تحقیق معایب كار را تذكر دهند و نكته‌هایی درباره این مجموعه یا تحقیق محققان یا نقد تصحیحی برایمان ارسال دارند. امید آن داریم در دفترهای آینده این تراثِ قیم، مقالاتی نیز در زمینه نقدنامه تراث پژوهشی داشته باشیم.

5 ـ تكرار سپاس‌های دفترهای قبل را بر خود شكر نامكرّر می‌دانم و از همه سرورانی كه در به سامان رسیدن این سِفْر سلفِ صالح، همكار و پشتیبان و همراه بوده‌اند، صمیمانه سپاسگزاری می‌كنیم. به خصوص از دفتر آیت الله مظاهری، مسئول محترم مركز تحقیقات رایانه‌ای و محققان گرامی و همكاران محترم مركز تحقیقات رایانه‌ای وبخش احیاء تراث و قسمت خدمات رایانه. امید كه این خدمت ناقابل به دیده نورانی رضایت‌مندی حضرت ولی الله الاعظم رسیده باشد. آمین.

والسلام

صفرالمظفر 1429

اسفندماه سال 1386

بنده امیدوارِ خدا، محمّد جواد نورمحمّدی

 

 

منابع تحقیق مقدمه

1 ـ نبراس الضیاء و تسواءُ السَّواء، معلم ثالث، میرداماد، با تعلیقات حكیم ملا علی نوری، تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی، نشر میراث مكتوب و انتشارات هجرت، اول، 1374، قم.

2 ـ تقویم‌الایمان با شرح آن به نام كشف‌الحقایق از علامه میر سید احمد علوی وتعلیقات حكیم ملا علی نوری، معلم ثالث میرداماد، تحقیق و تقدیم علی اوجبی، نشر مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و نشر میراث مكتوب، اول، 1376، تهران.

3 ـ مجموعه مقالات همایش فاضل سراب و اصفهان عصر وی، به اهتمام گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با مشاركت مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، به كوشش دكتر اصغر منتظرالقائم، و انتشارات دانشگاه اصفهان، اول، 1382.

4 ـ زندگی نامه علامه مجلسی، ج 1 ـ 3، سید مصلح‌الدین مهدوی، با حواشی علامه سید محمدعلی روضاتی، چاپ سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول، 1378.

5 ـ میراث حوزه علمیه اصفهان، دفتر سوم، به اهتمام محمد جواد نورمحمدی، اول، 1386، قم.

6 ـ راه‌نمای پژوهش درباره میرفندرسكی، محمدرضا زادهوش، مهر قائم، اول، اصفهان، 1383.

7 ـ فواید رضویه، حاج شیخ عباس قمی، با كوشش دكتر عقیقی بخشایشی، نشر نوید اسلام، اول، 1385، قم.

8 ـ رجال اصفهان، دكتر سید محمد باقر كتابی، ج 1، انتشارات گلها، اول، 1375.

9 ـ دانشمندان و بزرگان اصفهان، سید مصلح‌الدین مهدوی، تحقیق و تصحیح رحیم قاسمی، محمدرضا نیلفروشان، نشر گلدسته، اول، 1384، اصفهان.

10 ـ منبر الوسیله، آیت‌الله سید ابوالقاسم دهكردی، به كوشش مجید جلالی دهكردی، ج اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول، 1379.

11 ـ ستاره‌ای از شرق، سید تقی درچه‌ای «موسوی»، مؤسسه اطلاعات، تهران، اول، 1383.

12 ـ حكیم استرآباد میرداماد، دكتر سیدعلی موسوی بهبهانی، دانشگاه تهران، دوم،1377 .

13 ـ كتابشناسی خاندان كلباسی، سید محمد حسین حكیم، دست‌نوشته مؤلّف.