- سرآغاز
( 1 )
دفتر اوّل از «میراث حوزه اصفهان» ـ كه عرضه كننده ذخایر نفیس گنجینه تراث علمى حوزه علمیه اصفهان است ـ به لطف و عنایت پروردگار سبحان، در اواخر سال پیشین، انتشار یافت و با استقبال و تشویق اصحاب علم و فضیلت مواجه گردید. این اقبال و توجّه، عزم ما را در ادامه این مسیر، مضاعف گردانید و اینك دفتر دوّم، از این مجموعه ـ كه در بردارنده شش اثر دیگر از آن گنجینه ارزشمند است ـ به ارباب فضل و پژوهش تقدیم مى‌گردد.
( 2 )
در سرآغاز دفتر اوّل، تصریح شد كه چهار مسئولیت مهمّ در قبال اندوخته‌هاى علمى و فكرى پیشینیانِ ما ـ و به تعبیر دقیق‌تر در برابر ذخیره تابناك تشیع ـ متوجّه مجامع علمى و دانش پژوهان است. این چهار وظیفه، كه در حقیقت چهار مرحله اساسى در فرایند احیاء و عرضه میراث مكتوب است عبارتند از «حفظ و نگهدارى»، «تصحیح و احیاء»، «پالایش انتقادى» و «بهسازى و ساده سازى».
نیز گفته شد كه نتیجه شیرین پیمودن این مراحل و انجام این وظایف، پیوند علمى نسل امروز با میراث كهن سلف صالح است.
اینك و در این مجال، ذكر یك نكته دیگر ضرورى است و آن اینكه: هرگز مراد از احیاء و عرضه میراث مكتوب این نیست كه باید، تنها به پژوهش‌ها و دست‌آوردهاى علمىِ گذشتگان، بسنده كرد و صرفاً همانها را براى حلّ معضلات علمى و رفع مشكلات فرهنگى این روزگار كافى و وافى دانست، بلكه منظور آن است كه پژوهش‌هاى جدیدـ اگر بخواهد از استحكام بایسته و اتقان شایسته برخوردار باشد ـ باید با اشراف بر پژوهش‌هاى پیشینیان بنا گردد:
اَلْعُلى مَحْظُورَةٌ إِلّا عَلى
مَن بَنى فَوقَ بِناءِ السَّلَفِ
این اتّكاء و ابتناء، باعث مى‌شود تا از ورود سخنان سست و گفته‌هاى نادرست به عرصه مسائل علمى و رایج شدن سكّه‌هاى تقلّبى در بازار علم و دانش، جلوگیرى به عمل آید. افزون بر این، آثار مهمّ دیگرى نیز بر احیاء تراث مترتب است كه عبارتند از: صرفه جویى در وقت و فرصت فاضلان و عالمان براى بهره‌بردارى از منابع علمى، جلوگیرى از تحقیقات تكرارى و احیاناً كم مایه و غیر مستند، و مهمّتر از همه، نمایان شدن حجم و گستره كارنامه علمى تشیع، به عنوان پشتوانه علمى و تعریف هویت فرهنگى ما.
به این ترتیب، احیاء و عرضه میراث مكتوب، چهار فایده اساسى را نیز با خود به همراه دارد، گرچه فواید و ثمرات دیگرى را هم می‌توان برشمرد.
( 3 )
هر دفتر از «میراث حوزه اصفهان» را به مناسبت، به یكى از مفاخر علمى یا یكى از خاندان‌هاى علمى این حوزه كهن، تقدیم می‌داریم، چرا كه بزرگداشت نام بلند و یاد ارجمند آن دانشى مردان و نقش برجسته‌اى كه آنان در حفظ و ارتقاء حوزه علمیه اصفهان داشتهاند، فریضه‌اى بر ذمّه امروزیان است و بى تردید، مصداق «تعظیم شعائر إلهى» است: (وَ مَنْ یعَظِّمْ شَعائِرَ اللهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى القُلُوبِ). ]سوره حجّ، آیه 32[.
دفتر دوّم از این مجموعه را به مناسبت هشتادمین سالگرد قیام و رحلت عالم مجاهد و روشن‌بین مرحوم آیت الله شهید حاج آقا نورالله نجفى اصفهانى ـ طاب الله مثواه و جعل الجنّة مأواه ـ (1278 ـ 1346)، به حضور دو قلّه دیریاب و دو اقیانوس ناپیداكرانه دانش اصول فقه، حضرت علّامه شیخ محمّدتقى رازى اصفهانى نجفى قدس سره (متوفى 1248) ـ صاحب كتاب ارجمند «هدایة المسترشدین فى شرح اصول معالم الدّین» ـ و برادر گرانقدرش حضرت علّامه شیخ محمّدحسین رازى اصفهانى حائرى قدس سره (متوفى1261) ـ صاحب كتاب ارزشمند «الفصول الغرویة فى الاصول الفقهیة» ـ و سایر اعاظم از خاندانِ ایشان تقدیم مى‌نماییم.
سر دودمان این خاندان شریف و ریشه‌دار، فقیه اصولى، مرحوم آیت الله العظمى شیخ محمّد تقى رازى 1 (1185 ـ 1248) ـ مشهور به «صاحب هدایه» و «صاحب حاشیه» است، كه در بعد از سال 1220 قمرى به اصفهان مهاجرت كرده و در آنجا رحل اقامت دائم گزیده است. پس از وفات آن عالم جلیل القدر، یگانه فرزندش مرحوم آیة الله العظمى حاج شیخ محمّد باقر نجفى مسجدشاهى قدس سره (1235 ـ 1301) و از آن پس فرزندان شش‌گانه ایشان ـ كه همگى اهل علم و فضلیت و از مفاخر حوزه علمیه اصفهان بودهاند ـ بالأخص مرحوم آیت الله العظمى حاج شیخ محمّد تقى نجفى قدس سره (1262 ـ 1332) معروف به «آقا نجفى» و مرحوم آیة الله حاج آقا نورالله نجفى قدس سره از عالمان سرشناس این خاندان كهن مى‌باشند. ]براى آشنایى با این خاندان بزرگ مراجعه كنید به: «بیان سبل الهدایة فى ذكر اعقاب صاحب الهدایه» یا تاریخ علمى و اجتماعى اصفهان در دو قرن اخیر، 3 جلد، سید مصلح الدین مهدوى، 1، نشر الهدایة، قم، چاپ نخست، 1367 ش[.
پس از آنان نیز عالمان و فاضلان برجستهای از این دودمان گرامى در حوزه علمیه اصفهان درخشیدهاند كه همگى از ارباب دانش و فضیلت بودهاند.
به پاس بیش از دو قرن حیات علمى و معنوى این خاندان عریق، این دفتر به پیشگاه مبارك عالمان و فقیهان و مجاهدان این سلسله شریفه تقدیم میگردد و از خداوند سبحان ـ جلّ جلاله ـ علوّ درجات همه آنان را در أَعلى علیین مسألت میكنیم.
( 4 )
تقدیر و تشكّر صمیمانه از محقّقان ارجمندى كه رسالههاى این دفتر را احیاء كردهاند، وظیفه حتمى این قلم است. احیاء تراث، كارى پر دردسر و ملال‌آور است و فقط آنان كه با دشواریهای این راه، سر و كار دارند به خوبى میدانند كه:
یرىَ النّاسُ دُهْناً فِی قَوارِیرَ صافِیاً
وَ لَمْ یدْرما یجْرِی عَلى رَأْسِ سِمْسِم
روغنى در شیشه بینى صاف و روشن ریخته
غافلى بر سر چه آمد دانه بادام را
محقّقان محترم حضرات آقایان مجید هادیزاده، جویا جهانبخش، مهدى باقرى و سید جعفر اشكورى ـ دامت توفیقاتهم ـ كار تحقیق و احیاءِ این مجموعه را به سامان رسانیده‌اند و فاضلان گرامى حضرات آقایان سید احمد سجادى و مجید هادیزاده ـ دامت تأئیداتهما ـ كار اشراف و نظارت بر این دفتر را عهده‌دار بودهاند و همكاران عزیز دیگرى هم، امور فنى و اجرایى را بر دوش خود تحمّل كردهاند.
( 5 )
و بالاخره، آغاز و انجام هر خیر و كمالى از ذات اقدس حضرت بارى تعالى «جلّت عظمته و تقدّست اسمائه» است و از اینرو، همه ستایشها از آنِ ذاتِ پاكِ بیهمتاىِ اوست.
با سپاس بى قیاس و حمد بى حدّ به آستان آن خداوند مهربان، از پیشگاه با عظمت او و در سایه توجّهات حضرت بقیة الله الاعظم ـ ارواح العالمین له الفداء و عجّل الله تعالى فرجه الشریف ـ توفیق استمرار این مسیر را به منظور احیاء و عرضه تراث علمى تشیع در حوزه مقدّسه علمیه اصفهان و نكوداشت نام و یاد مفاخر و مآثر این حوزه كهن، مسألت مى‌نماییم. انّه ولى التوفیق و علیه التكلان.
و آخر دعوانا أن الحمدلله ربّ العالمین و صلّى الله على سیدنا محمّدٍ و آله الطاهرین.
شوّال المكرّم 1426 هجرى قمرى ـ آبان ماه 1384 هجرى شمسى.
حوزه علمیه اصفهان
دفتر حضرت آیة اللّه العظمى مظاهرى
محمّدحسن مظاهرى
درباره اين دفتر
دفتر حاضر دوّمين دفتر از مجموعه «ميراث حوزه اصفهان» است كه پس از يك سال تكاپو و تلاش، اينك مجالِ حضور و ظهور مى‌يابد. در تدوين اين دفتر راهى پرنشيب و فراز را پيمودهایم و سپاس حضرت حق ـ جلّ و علا ـ را، كه گذشته از عنايت و لطفِ او، نظر مهرآميز زعيم حوزه علميّه اصفهان، مرجع عاليقدر حضرت آية‌اللّه العظمى مظاهرى ـ مدّ ظلّه العالى ـ را، در تمامى گام‌ها، به همراه داشتهایم.
پس از نشر دفتر اوّل، صاحبان علم و معرفت، ما را پس از تشويق به ادامه راه، از نقد و نظر خويش بهرهمند كرده و نظرات سازندهاى ارائه فرمودند.
عدّه‌اى از فضلا بر موضوعى بودن دفاتر نظر داشتند. بدين صورت كه هر دفتر به يكى از محورهاى تفسير، حديث، فقه، اصول فقه، فلسفه، كلام، عرفان، ادبيات و ديگر ساحت‌هايى كه تلاش علمى قلمزنان اين خطّه در حيطه آن بوده است، اختصاص يابد.
بعضى دوستان، نظر بر يك زبانه بودنِ دفاتر داشتند.
تلاش براى يافتن نسخه‌هاى متعدّدِ يك رساله و عدم تصحيح بر پايه يك نسخه، ديگر پيشنهاد برخى از فضلا بود.
بعضى هم به استفاده از مصحّحين و محقّقينِ ديگر شهرها، براى ارائه تصحيحات و تحقيقاتِ جامع بر هر رساله، نظر داشتند.
لذا تلاش بر آن شد، تا كاستی‌ها به اندازه توان برطرف گردد و بر اتقان علمى و استوارى تصحيح، تحقيق و تحشيه، افزوده گردد. ولى بعضى از پيشنهادات از جمله تك موضوعى و تك زبانه بودنِ دفترها، فعلاً مقدور نگرديد.
***
اين دفتر از يك مصاحبه و شش بخش تشكيل شده است. توضيحى كوتاه درباره آنچه كتاب حاضر را پديد آورده است، خالى از فائدتى نيست.
1ـ در نخستين بخش اين كتاب، متن مصاحبه حضرت آية اللّه العظمى مظاهرى ـ مدّ ظلّه العالى ـ با متولّيان علمى كنگره «تبيين آراء و بزرگداشت هشتادمين سالگرد نهضت آية اللّه شهيد حاج آقا نوراللّه نجفى اصفهانى قدس سره» درج شده است. اين مصاحبه كه مشحون از فوائد علمى، تاريخىِ گسترده‌اى است، پيش از اين در مجموعه منشورات آن كنگره عرضه شده بود. امّا از آنجا كه از سويى آن مجموعه منشورات چندان فراگير نبود، و از سويى ديگر، مصاحبه حاضر، در زمينه «اصفهان پژوهى» سخت كارآمد بود، و از سوى سوّم، دفتر حاضر نيز به اعاظم خاندان علمى نجفى اصفهانى تقديم گرديده، لذا به درج اين مصاحبه در نخستين بخشِ اين دفتر اقدام كرديم.
2ـ پس از آن مصاحبه، شش رساله علمى، از ريخته‌هاى خامه دانشيان اصفهان در اين دفتر در كنار هم نشسته است. اين رساله‌ها بنا به تفكيك موضوعى دانش‌ها عبارتند از:
الف ـ دانش فقه :
رساله قبض الوقف
نگاشته فقيه پارسا، مرحوم آية‌اللّه حاج‌آقا منيرالدين بروجردى قدس سره
تحقيق: جناب حجةالاسلام آقاى شيخ مهدى باقرى
ب ـ دانش حديث پژوهى :
شرح خطبة المتّقين
از آثار علّامه مفضال شيخ محمّدتقى مجلسى قدس سره، در شمار نگاشته‌هاىِ پارسىِ ايشان.
تحقيق: محقّق حديث پژوه، جناب آقاى جويا جهانبخش.
ج ـ دانش تراجم و اجازات :
1ـ اجازات علّامه آية اللّه سيّد محمّدباقر چهارسوقى قدس سره صاحب روضات
توضيح اين نكته لازم است كه اين بخش، شامل اجازاتى است كه ايشان براى شمارى از تلاميذ و يارانِ خود به قلم درآورده‌‌اند.
تحقيق: جناب حجةالاسلام آقاى سيّد صادق اشكورى.
2ـ رساله ترجمه احوال بوعلى سينا قدس سره
نگاشته تراجم پژوه كبير، علّامه شيخ محمّدعلى معلّم حبيب‌آبادى قدس سره.
تحقيق: مجيد هادیزاده.
د ـ دانش عرفان نظرى:
گل گلشن: منتخبى است كه مرحوم آية اللّه علّامه شيخ مجدالدّين نجفى قدس سره از منظومه مشهور «گلشن راز» پرداخته‌اند.
تحقيق: فاضل گرانمايه جناب آقاى جويا جهانبخش.
هـ ـ دانش هيئت:
قبلة البلدان: ريخته خامه علّامه سترگ، مرحوم آية‌اللّه حاج شيخ عبّاسعلى اديب قدس سره.
تحقيق: مجيد هادیزاده.
***
دست‌اندركاران اين مجموعه، چنان اميدوارند كه مادّه و صورت اين مجلّد، شايسته پيشكش آن به دانشيان اين مُلكِ دانش‌پرور باشد؛ و براى تدوين مجلّدات سپسينِ اين مجموعه نيز، دست استمداد به سوى تمامىِ آنان دراز می‌كنند.
بر خود لازم می‌دانيم پس از حمد و ثناى الهى، از عنايات ويژه مسؤول محترم دفتر رياست معظّم حوزه علميّه اصفهان، دوست گرانمایه، جناب آقاى محمّد حسن مظاهرى سپاسگزارى كرده، از همه محقّقان و همكاران گرامى كه با ارائه تصحيحات و تحقيقات خود، ما را در ارائه دفتر دوّم يارى نمودند، قدردانى كرده و همچنين از سركار خانم محسن‌پور كه امر حروفچينى اين اثر را عهده‌دار شدند، تشكّر مى‌نماييم.
و آخر دعوانا أن الحمد للّه ربّ العالمين
سيّد احمد سجّادى/ مجيد هاديزاده
